Πώς επηρέασε η πανδημία του COVID-19 την ψυχική υγεία των παιδιών: Aνασκόπηση των μέχρι τώρα δεδομένων.
Η παρούσα αναφορά είναι μία πρώτη προσπάθεια συγκέντρωσης των διαθέσιμων δεδομένων σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία των παιδιών. Χρησιμοποιήθηκαν άρθρα από τα τέλη του 2020 έως και σήμερα, και συγκεντρώθηκαν δεδομένα από το Child Mind Institute και σύγχρονη αρθρογραφία, ενώ λήφθηκαν υπόψη και μαρτυρίες γονέων από την καθημερινή μας κλινική πράξη.
Η αρχική διαπίστωση είναι ότι οι επιπτώσεις και ο τρόπος που η πανδημία του Covid-19 επηρεάζει τα παιδιά ακόμα εξελίσσεται. Παρά τις προκλήσεις ωστόσο, τα παιδιά και οι έφηβοι έχουν καταφέρει να διαχειριστούν τα συναισθήματα άγχους και αβεβαιότητας με υγιείς τρόπους. Βέβαια, υπάρχουν ομάδες ανθρώπων – μεταξύ αυτών και παιδιά – αυξημένης επικινδυνότητας για εκδήλωση συμπτωμάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία αλλά και δυσκολίες διαχείρισης των στρεσογόνων παραγόντων της πανδημίας.
Εισαγωγή
Η πανδημία του COVID-19 αποτελεί αναμφίβολα μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες κρίσεις της σύγχρονης ιστορίας. Σύμφωνα με τα δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), μέχρι και τον Οκτώβριο του 2021 έχουν καταγραφεί πάνω από 245 εκατομμύρια περιπτώσεις νόσησης, ενώ οι θάνατοι αγγίζουν τα 5 εκατομμύρια, με τα δεδομένα συνεχώς να αλλάζουν.
Μελετώντας τη σύγχρονη αρθρογραφία σχετικά με τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία, ο μεγαλύτερος όγκος πληροφοριών αφορά ενήλικες, ενώ βιβλιογραφικές έρευνες έχουν πάρει στοιχεία και από προηγούμενες κρίσεις υγείας (επιδημία του SARS, ιός της γρίπης). Παρά την έλλειψη άμεσων δεδομένων είναι ασφαλές να κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις στο πώς επηρεάζει την ανθρώπινη ανάπτυξη τη πανδημία.
Επιπτώσεις του COVID-19 στον πληθυσμό
Από την αρχή της πανδημίας παρουσιαζόντουσαν εκτενείς αναφορές ότι βρισκόμασταν στην αρχή μιας παγκόσμιας κρίσης ψυχικής υγείας. Ωστόσο, η πραγματικότητα έδειξε ότι δεν επηρεάζονται όλοι με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό. Είναι σημαντικό να λάβουμε υπόψη πολλά στοιχεία. Θα πρέπει να αξιολογήσουμε τα αυξημένα ποσοστά άγχους, κατάθλιψης αλλά και ψυχικών διαταραχών.
Ο τρόπος που επηρεάζονται οι άνθρωποι μπορεί να είναι έμμεσος ή άμεσα σχετιζόμενος με την πανδημία.
Για παράδειγμα, φαίνεται πως επηρεάζονται άμεσα και πιο συχνά:
- άνθρωποι που ζουν σε περιοχές με αυξημένα κρούσματα
- άνθρωποι που ζουν σε μεγάλες πόλεις
- οι οικογένειες υγειονομικού προσωπικού
- άνθρωποι που έχασαν κάποιον δικό τους από την πανδημία ή νόσησαν οι ίδιοι.
Από την άλλη πλευρά, φαίνεται να επηρεάζονται αντίστοιχα από την αβεβαιότητα της καθημερινότητας:
- άνθρωποι που έχασαν την εργασία τους
- πληθυσμιακές μειονότητες
- άνθρωποι με προϋπάρχουσα ψυχική νόσο
- οι γονείς μικρών παιδιών
Επιπτώσεις του COVID-19 στα παιδιά
Τα παιδιά είναι αποδέκτες των συμπεριφορών των γονέων τους. Είναι σημαντικό να εντοπίσουμε ότι η συναισθηματική κατάσταση των παιδιών και η συμπεριφορά τους είναι άμεσα σχετιζόμενη με τον τρόπο που οι γονείς τους διαχειρίζονται το στρες. Αυτό είναι ένα δεδομένο που παρατηρείται σε περιόδους κρίσεων και ήρθε έντονα στην επιφάνεια κατά τις περιόδους του lockdown.
Έρευνες από παλαιότερες υγειονομικές κρίσεις (SARS, ιός της γρίπης) δείχνουν τις ψυχολογικές συνέπειες σε παιδιά και εφήβους, ωστόσο και στη νέα πραγματικότητα που βιώνουμε έχει σημασία να αξιολογήσουμε τα δεδομένα.
Morgan Stanley Alliance for Children’s Mental Health
Μία από τις πρώτες έρευνες διεξήχθη από το Morgan Stanley Alliance for Children’s Mental Health σε συνεργασία με το Child Mind Institute. Πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2020, σε περιοχές του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ που είχαν επηρεαστεί σημαντικά από την πανδημία. Σε αυτή, συμμετείχαν 5.646 ενήλικες με παιδιά ηλικίας 5 έως 17 ετών.
Το 70% των συμμετεχόντων στην έρευνα – ενήλικες και παιδιά – ανέφεραν ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες που συσχετίζονται με αίσθημα μοναξιάς, ευερεθιστότητα και ταραχή (fidgetiness). Τα παιδιά εξέφρασαν συναισθήματα λύπης ή κατάθλιψης, ενώ οι ενήλικες αντίστοιχα, ανέφεραν αισθήματα άγχους, στρες και κούρασης.
Ιδιαίτερες δυσκολίες εντοπίζονται στις οικογένειες οι οποίες είχαν ήδη παιδιά με νευροαναπτυξιακές ή ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες ή οικογένειες με οικονομική αστάθεια.
Η συγκεκριμένη έρευνα αποκάλυψε και άλλο ένα σημαντικό στοιχείο: τα συναισθήματα των παιδιών σχετιζόταν με την αλλαγή/διακοπή της καθημερινότητας τους και τον περιορισμό τους στο σπίτι.
Έρευνα Co-SPACE, Πανεπιστήμιο Οξφόρδης και Επιτροπή Οικονομικής και Κοινωνικής έρευνας
Στη Βρετανία βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2020 η έρευνα Co-SPACE από τη Επιτροπή Οικονομικής και Κοινωνικής έρευνας. Η έρευνα αυτή, ανιχνεύει την ψυχική υγεία παιιδών και εφήβων ηλικίας 4-16 ετών κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Η εκτίμηση των αποτελεσμάτων, έδειξε ότι τα παιδιά παρουσίασαν συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες, αλλά και ελλείμματα στη συγκέντρωση προσοχής και υπερκινητικότητα. Τα συμπτώματα αυτά εντάθηκαν στο χρόνο, όσο περισσότερο διαρκούσαν οι περιορισμοί, ενώ παιδιά μικρότερης ηλικίας, φαίνεται να επηρεάστηκαν περισσότερο.
Τα δεδομένα στην Ελλάδα
Τα ευρήματα των διεθνών ερευνών δεν απέχουν πολύ από την ελληνική πραγματικότητα. Η Παιδοψυχιατρική Κλινική του ΕΚΠΑ, διεξήγαγε έρευνα σε 282 παιδιά και 490 εφήβους και τις οικογένειές τους, για τη διερεύνηση των επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων. Τα συμπεράσματα περιγράφουν συναισθηματικές δυσκολίες αλλά και διαταραχές που αφορούν τη συμπεριφορά και την κοινωνικοποίηση.
Συμπεράσματα
Η πανδημία και τα μέτρα για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19 ανέδειξαν πολλές δυσκολίες που αφορούν την ψυχική υγεία των ανθρώπων ατομικά αλλά και της οικογένειας ως σύνολο.
Δεν επηρεάζονται όμως όλοι με τον ίδιο τρόπο και στην ίδια ένταση, γεγονός που επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο παιδιά και εφήβους. Τα κυριότερα συμπτώματα που αποτυπώνονται είναι ψυχοσυναισθηματικές δυσκολίες και δυσκολίες συμπεριφοράς. Τα συμπτώματα αυτά πρέπει να αξιολογούνται με προσοχή καθώς επηρεάζουν άμεσα την ποιότητα ζωής των παιδιών, των εφήβων και των οικογενειών τους.
Ιδιαίτερα για τα παιδιά, όπου παρατηρούνται συχνά ελλείμματα στην συγκέντρωση της προσοχής, υπερκινητικότητα αλλά και δυσκολίες στην ανάπτυξη, θα μιλήσουμε στο δεύτερο μέρος του άρθρου.
Συγγραφή: Γεωργία Βορίση, SLT BSc, MSc. cand, PgCert. Early Intervention
Επιμέλεια: Δημήτρης Μπαλτούμας ΟΤ, SI, CBT
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Berger, E., Jamshidi, N., Reupert, A., Jobson, L. and Miko, A. (2021), Review: The mental health implications for children and adolescents impacted by infectious outbreaks – a systematic review. Child Adolesc Ment Health, 26: 157-166. https://doi-org.hallam.idm.oclc.org/10.1111/camh.12453Cowie H, Myers C-A. The impact of the COVID-19 pandemic on the mental health and well-being of children and young people. Child Soc. 2021; 35: 62 – 74. https://doi.org/10.1111/chso.12430
Nikolaidis, A., Paksarian, D., Alexander, L., Derosa, J., Dunn, J., Nielson, D.M., Droney, I., Kang, M., Doka, I., Bromet, E., Miham, M., Stringaris, A., &Merikangs, K.R. The Coronovirus Health and Impact Survey (CRISIS) reveals reproducible correlates of pandemic-related mood states across the Atlantic. Scientific Reports, 11(8139). Https://doi.org/10.1038/s41598-021-87270-3.
Osgood, K., Sheldon-Dean, H., & Kimball, H. (2021). 2021 Children’s Mental Health Report: What we know about the COVID-19 pandemic’s impact on children’s mental health – and what we don’t know. Child Mind Institute.
Skripkauskaite, S., Shum, A., Pearcey, S., McCall, A., Waite, P., & Creswell, C. (2021). Changes in children’s mental health symptoms from March 2020 to June 2021 (Report 11). Co-SPACE study. http://cospaceoxford.org/findings/changes-in-childrens-mental-health-symptoms-from-march-2020-to-june- 2021/
Tscherning, C., Sizun, J., Kuhn, P. Promoting attachment between parents and neonates despite the COVID-19 pandemic. Acta Paediatr. 2020; 109: 1937 – 1943. https: //doi.org/10.1111/apa.15455.
