Τί είναι;
Η ανάπτυξη της γλώσσας είναι μια εξελικτική διαδικασία, που ξεκινάει από τη βρεφική ηλικία. Το ανθρώπινο βρέφος γεννιέται σε ένα πλούσιο ακουστικό κόσμο. Από εκείνη τη στιγμή και για όλη τη διάρκεια της ζωής του κατακλύζεται από τους ήχους της ανθρώπινης επικοινωνίας, δηλαδή της ομιλίας. Κάθε γλωσσικό σύστημα απαρτίζεται από ένα σύνολο ήχων, τα λεγόμενα φωνήματα, τα οποία συνδυαζόμενα μεταξύ τους δημιουργούν συλλαβές και λέξεις. Το βρέφος καλείται αρχικά να διακρίνει τα φωνήματα της δικής του γλώσσας, ενώ στη συνέχεια πρέπει να είναι σε θέση να εντοπίζει τα όρια μεταξύ των λέξεων και να γνωρίζει τη σημασία τους. Επιπλέον, κάθε γλωσσικό σύστημα διέπεται από ένα σύστημα κανόνων, οι οποίοι αφορούν τη φωνολογία, τη μορφολογία, το συντακτικό και την ίδια την επικοινωνία. Η κατάκτηση της γλώσσας λοιπόν, αν και φαντάζει εύκολο έργο, στην πραγματικότητα αποτελεί μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία. Παρόλο, που τα περισσότερα παιδιά κατορθώνουν να φέρουν εις πέρας το έργο αυτό χωρίς δυσκολίες και χωρίς να χρειάζεται ειδική διδασκαλία, υπάρχουν και αρκετά παιδιά που παρουσιάζουν καθυστέρηση στη γλωσσική τους ανάπτυξη.
Γιατί όμως κάποια παιδιά δυσκολεύονται στην κατάκτηση της γλώσσας;
Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με την γλωσσική ανάπτυξη, οι οποίες διαφέρουν ως προς τα στοιχεία που θεωρούν πρωταρχικά για την εμφάνιση της γλώσσας. Έτσι, συναντάμε θεωρίες, που υποστηρίζουν πως κυρίαρχο ρόλο για την ανάπτυξη της γλώσσας παίζουν οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, κάποιες που θέτουν στο επίκεντρο τις γνωστικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την εξερεύνηση του άψυχου περιβάλλοντος, ενώ άλλες την αποδίδουν σε μια έμφυτη γνώση του συντακτικού ή σε νευροβιολογικούς μηχανισμούς. Ωστόσο, οι σύγχρονες μελέτες, χρησιμοποιώντας ως γνώμονα τις παραπάνω θεωρητικές κατευθύνσεις, έχουν αποδείξει πως η γλωσσική ανάπτυξη προϋποθέτει την εναρμόνιση ποικίλων παραγόντων σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Οι παράγοντες αυτοί έχουν να κάνουν τόσο με ατομικά χαρακτηριστικά (νευροανατομική ανάπτυξη, μνήμη, γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες, κίνητρα), όσο και με χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος.
Σε ποιά ηλικία εμφανίζεται;
Η πιο σημαντική ηλικία για την ανάπτυξη της γλώσσας είναι από 1,6 έως 4,6 χρονών. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, στην ηλικία των 5 ετών το παιδί πρέπει να έχει καταληπτή ομιλία. Ωστόσο, υπάρχουν παιδιά που καθυστερούν να εμφανίσουν λόγο ή παιδιά που ενώ αρχίζουν να μιλούν κανονικά, εμφανίζουν καθυστέρηση στην εξέλιξη των υπόλοιπων τομέων του λόγου (αναπτυξιακή καθυστέρηση λόγου). Καθυστέρηση λόγου μπορούμε να πούμε ότι έχουμε, όταν οι λέξεις ή οι προτάσεις που παράγονται από ένα παιδί είναι ακατάληπτες ή δεν αντιστοιχούν στην χρονολογική ηλικία του παιδιού, σύμφωνα με τα αναπτυξιακά ορόσημα. Η τάση του παιδιού να μπερδεύει τους ήχους σε μία λέξη, η αδυναμία του να μιμηθεί συγκεκριμένους ήχους ή ομάδες ήχων καθώς και η παράλειψη ήχων ή/ και συλλαβών από τις λέξεις, μπορούν να αποτελούν κάποιες πρώιμες ενδείξεις της καθυστέρησης στην ανάπτυξη του λόγου. Επιπλέον, ένα παιδί με καθυστέρηση λόγου μπορεί να παρουσιάζει προβλήματα κατανόησης, να δυσκολεύεται στο σχηματισμό προτάσεων, να χρησιμοποιεί ακατάλληλες λέξεις στην εκφρασή του, να μη συντάσσει σωστά τις προτάσεις, ή να μην ακολουθεί τους κανόνες που διέπουν τη συνομιλία, γεγονός που κάνει δύσκολη τη συμμετοχή του παιδιού σε μια συζήτηση. Όταν ένα παιδί στην ηλικία των 18 μηνών δεν χρησιμοποιεί κάποιο λεξιλόγιο, ή δεν έχει περάσει στο επίπεδο των δυο- τριών λέξεων στην ηλικία των 2-3 ετών, τότε μπορούμε να πούμε ότι παρουσιάζει καθυστέρηση λόγου. Επίσης, στην περίπτωση που ένα παιδί δε μπορεί να ανταποκριθεί σε απλές εντολές, όπως «έλα εδώ» στην ηλικία του 1 έτους ή αδυνατεί να ακολουθήσει διπλές εντολές, όπως «έλα εδώ και κάθισε κάτω», στην ηλικία των 2 ετών, τότε πιθανότητα το παιδί παρουσιάζει καθυστέρηση και στην κατανόηση του λόγου.
Ποιές είναι οι πρώιμες ενδείξεις για την εκδήλωση της γλωσσικής καθυστέρησης;
Αξίζει να σημειωθεί πως η καθυστέρηση μπορεί να περιορίζεται στην ομιλία, γεγονός που προϋποθέτει ότι το παιδί δεν αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κατανόηση του λόγου και το γνωστικό του επίπεδο είναι ανάλογο της χρονολογικής του ηλικίας.
Στην εικόνα παρακάτω αναφέρονται επιγραμματικά, κάποιες πρώιμες ενδείξεις της γλωσσικής καθυστέρησης:
Τι μπορούμε να κάνουμε;
Για την κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού, την αποτελεσματική επικοινωνία και τη μετέπειτα σχολική πρόοδό του, οι διαταραχές λόγου δεν πρέπει να παραβλέπονται. Αν κάποιο παιδί παρουσιάζει κάποιες ή όλες τις παραπάνω συμπεριφορές, είναι απαραίτητο να απευθυνθούν άμεσα οι γονείς, σε κάποιον λογοθεραπευτή. Ο λογοθεραπευτής θα πραγματοποιήσει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση λόγου και ομιλίας και θα κρίνει το πρόγραμμα παρέμβασης που θα χρειαστεί αλλά και θα παραπέμψει άλλο ειδικό, αν κρίνεται απαραίτητο.
Η έγκαιρη διάγνωση του προβλήματος και η πρώιμη παρέμβαση, με στόχο τη βελτίωση των δυσκολιών σε όλους τους τομείς, θα συμβάλλουν στην όσο το δυνατό πιο γρήγορη και αποτελεσματική αποκατάσταση, διασφαλίζοντας την ομαλή ένταξη του παιδιού σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα.
Συγγραφή: Διεπιστημονική Ομάδα “λόγος + πράξη”
Επιμέλεια: Δημήτρης Μπαλτούμας ΟΤ, SI, CBT
