Ψυχική υγεία στην παιδική και εφηβική ηλικία
Η παιδική ηλικία και η εφηβεία είναι κρίσιμα στάδια της ζωής για την ψυχική υγεία ενός ατόμου. Σε αυτή την ηλικιακή φάση διεξάγεται με ραγδαίους ρυθμούς μια σπουδαία ανάπτυξη του εγκεφάλου. Τα παιδιά και οι έφηβοι αποκτούν γνωστικές, κοινωνικές και συναισθηματικές δεξιότητες που διαμορφώνουν τη μελλοντική ψυχική τους υγεία και είναι σημαντικές για την ανάληψη ενηλίκων ρόλων στην κοινωνία.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), “Ψυχική Ευημερία”:
Είναι μια ψυχική κατάσταση
Αφορά σε κάτι περισσότερο από την απουσία της ψυχικής διαταραχής
Αντιπροσωπεύει τη θετική πλευρά της ψυχικής υγείας
Μπορεί να επιτευχθεί και από άτομα με διάγνωση ψυχικής διαταραχής
Συνδέεται άρρηκτα με τη σωματική ευεξία του ατόμου
Συνδέεται άρρηκτα, τόσο ως αιτία όσο και ως αποτέλεσμα, με την κοινωνική ευημερία)
Οι πιο συχνές διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως η παιδική επιληψία, οι αναπτυξιακές διαταραχές, η κατάθλιψη, το άγχος και οι διαταραχές συμπεριφοράς είναι σημαντικές αιτίες ασθένειας και αναπηρίας μεταξύ των νέων.
Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., το 10 – 20% των παιδιών και των εφήβων αντιμετωπίζουν παθήσεις ψυχικής υγείας ωστόσο, η πλειονότητα αυτών, δεν ζητούν βοήθεια ή δεν λαμβάνουν την κατάλληλη φροντίδα.
Η θεραπεία μπορεί να αφορά την ενίσχυση της ψυχικής υγείας και της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης των παιδιών και εφήβων. Οι συνέπειες της αποφυγής της, επεκτείνονται έως την ενήλικη ζωή και περιορίζουν τις ευκαιρίες τους να ζήσουν πλήρεις ζωές με νόημα.
Ψυχική ευημερία και η σχέση της με την Εργοθεραπεία
“Η Εργοθεραπεία έχει μια πλούσια ιστορία στην προώθηση της ψυχικής υγείας σε όλους τους τομείς της, μέσω της χρήσης ευχάριστων έργων που ενέχουν νόημα για το άτομο που τα εκτελεί.”
Meyer, 1922
Την άποψη του ψυχιάτρου Αδόλφου Μάιερ επιβεβαιώνουν 100 χρόνια αργότερα ερευνητές Θετικής Ψυχολογίας. Tα ευρήματα αναφέρουν ότι οι άνθρωποι βιώνουν τη μεγαλύτερη απόλαυση στη ζωή τους όταν εμπλέκονται ενεργά με δραστηριότητες που ενέχουν νόημα για αυτούς. Αυτά τα ευρήματα ενισχύουν τη δέσμευση της εργοθεραπείας να βοηθά τους ανθρώπους να εμπλέκονται σε ευχάριστα έργα με νόημα, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην προώθηση της ψυχικής τους ευημερίας.
Η Εργοθεραπεία αφορά σε ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πλάνο για κάθε παιδί ή έφηβο και στοχεύει στην βελτίωση εκτέλεσης έργων. Αυτό μπορεί να αφορά είτε σε έργα που επιθυμεί, έχει ανάγκη ή απαιτείται να κάνει. Επίσης, αναφέρονται σε πολλαπλούς τομείς συμπεριλαμβανομένων της εκπαίδευσης, του παιχνιδιού, του ύπνου, του ελεύθερου χρόνου, της κοινωνικής συμμετοχής, των βασικών και σύνθετων δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, σε ποικίλα περιβάλλοντα, όπως το σχολείο, το σπίτι, η κοινότητα και το πλαίσιο υγειονομικής φροντίδας.
Ακόμη, συνυπολογίζοντας ότι:
- Ο βασικός στόχος της Εργοθεραπείας είναι η εκτέλεση των ανωτέρω έργων να επιφέρουν την ευημερία του ατόμου και να προωθούν την υγεία του
- Τη φιλοσοφική βάση του επαγγέλματος
- Την σημασία της δέσμευσης σε έργα και δραστηριότητες με νόημα για το άτομο
Αντιλαμβανόμαστε την σημασία του επαγγέλματος της Εργοθεραπείας στην παροχή υπηρεσιών για την προώθηση της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων.
Για το λόγο αυτό, άλλωστε, οι υπηρεσίες της Εργοθεραπείας παρέχονται σε παιδιά με ή χωρίς διάγνωση ψυχικών διαταραχών σε μια ποικιλία πλαισίων όπως κέντρα ειδικών θεραπειών, σχολεία, κέντρα υγειονομικής περίθαλψης και κέντρα πρόληψης ή θεραπείας στην κοινότητα.
Ειδικότερα, σύμφωνα με μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο Αμερικανικό Περιοδικό Εργοθεραπείας, η οποία εξέτασε την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων βασισμένων στη δραστηριότητα για την προώθηση της ψυχικής υγείας, την πρόληψη και την παρέμβαση σε παιδιά και εφήβους, βρέθηκαν τα ακόλουθα:
- Οι παρεμβάσεις σε παιδιά του γενικού πληθυσμού που βασίζονται στο έργο και στη δραστηριότητα σε τομείς, όπως τα προγράμματα κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης, το πρόγραμμα για την πρόληψη του σχολικού εκφοβισμού και τα προγράμματα μετά το σχολείο, είναι αποτελεσματικά στη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων.
- Επιπλέον, έχει καταγραφεί ότι στις παρεμβάσεις που έχουν σχεδιαστεί για να υποστηρίξουν παιδιά και νέους που έχουν γενετικούς, μαθησιακούς, ή συναισθηματικούς παράγοντες, ή εμπειρίες ζωής που τους θέτουν σε κίνδυνο να παρουσιάσουν αποκλίνουσα συμπεριφορά ή να αναπτύξουν προκλήσεις ψυχικής υγείας, υπάρχουν ισχυρά ευρήματα αποτελεσματικότητας των προγραμμάτων κοινωνικών δεξιοτήτων και δεξιοτήτων ζωής.
- Επίσης, ισχυρές ενδείξεις καταδεικνύουν ότι τα παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές και μαθησιακές δυσκολίες επωφελούνται από τον προγράμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, το κοινωνικό παιχνίδι, τις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και τις ψυχαγωγικές δραστηριότητες.
- Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι αποτελεσματικές είναι οι εργοθεραπευτικές παρεμβάσεις που βασίζονται στο έργο και στη δραστηριότητα για τη βελτίωση της κοινωνικής συμπεριφοράς και του αυτοελέγχου σε παιδιά με διαταραχή του αυτιστικού φάσματος και για παιδιά και εφήβους με διαγνωσμένες ψυχικές διαταραχές ή με σοβαρές διαταραχές της συμπεριφοράς.
Τέλος, σύμφωνα με άρθρο του επιστημονικού περιοδικού Lancet για την ψυχική υγεία των παιδιών, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού που χρησιμοποιούν ως μέσο θεραπείας το παιχνίδι (δηλαδή εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, παιγνιοθεραπεία, ψυχοεκπαίδευση), έχουν σημαντική επίδραση στην ψυχική ευημερία των παιδιών:
- βελτιώνοντας τη δημιουργία φιλικών σχέσεων, την κοινωνική αλληλεπίδραση, τις κοινωνικές δεξιότητες, τις οικογενειακές σχέσεις, και
- μειώνοντας τον χρόνο του μοναχικού παιχνιδιού.
Εργοθεραπευτικές προτάσεις για την προώθηση της ψυχικής ευημερίας των παιδιών στο σπίτι.
- Φροντίστε το παιδί σας να παίζει αρκετές ώρες στο πλαίσιο του ελεύθερου χρόνου του σε καθημερινή βάση.
- Περάστε ποιοτικό οικογενειακό χρόνο κάνοντας κάποια αθλητική δραστηριότητα. Βόλτα με ποδήλατα, αναρρίχηση, κολύμβηση, πεζοπορία κ.α.
- Βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας κοιμάται όσο χρειάζεται, ώστε να ξεκουράζεται σωματικά και πνευματικά. Ένας ποιοτικός ύπνος θα βοηθήσει το παιδί σας να διαχειριστεί το άγχος και μια γεμάτη καθημερινότητα.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να κάνει πράγματα ανεξάρτητο. Η προετοιμασία για το σχολείο σε καθημερινή βάση προσφέρει πολλές ευκαιρίες για ανεξαρτησία στην προσωπική υγιεινή, την ένδυση, την προετοιμασία πρωινού, τη σίτιση κλπ.
- Θέστε υγιή όρια στη χρήση οθονών και άλλων συσκευών (τηλεοράσεις, τάμπλετ κ.α.).
- Παίξτε μαζί τα αγαπημένα τους παιχνίδια.
- Δημιουργήστε σχέσεις εμπιστοσύνης με σταθερούς οικογενειακούς φίλους και εμπλακείτε σε κοινές δραστηριότητες.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να δοκιμάσει μια νέα δραστηριότητα.
- Ενθαρρύνετε το παιδί σας να παίζει με τους φίλους του συχνά.
- Ενθαρρύνετε την ένταξη του παιδιού σε ομάδες (αθλητικές, καλλιτεχνικές, λέσχες χόμπι κ.α.)
- Βάλτε το τηλέφωνό σας στο αθόρυβο και μείνετε διαθέσιμος για αυτό. Μη ξεχνάτε ότι, για το παιδί, από τη φύση του, έχει περισσότερο νόημα να περνάει χρόνο μαζί σας, παρά με τα νέα του παιχνίδια.
- Επικοινωνείτε μαζί του, ακούστε το και κοιτάξτε το όταν σας απευθύνει το λόγο.
- Εκφραστείτε με μια αγκαλιά ή δημιουργώντας (πίνακες ζωγραφικής, χειροποίητα δωράκια, μουσική, χορός).
- Οργανώστε σε καθημερινή βάση οικογενειακά γεύματα. Εμπλακείτε όλοι με το παιδί στην προετοιμασία, σε διαλόγους για τη μέρα του καθενός, στο συμμάζεμα.
- Δημιουργήστε μια ήρεμη γωνιά σε κάποιο σημείο του σπιτιού χωρίς κανένα αισθητηριακό ερέθισμα. Όταν προκύπτουν εντάσεις αυτή η γωνιά λειτουργεί καταπραϋντικά για το παιδί, που αφού ηρεμήσει μπορεί να συζητήσει μαζί σας τι συνέβη, πως ένιωσε κλπ.
- Αποδεχτείτε το παιδί σας ακριβώς όπως είναι και δώστε του τη φροντίδα που χρειάζεται.
Είναι σημαντικό, οι γονείς να γνωρίζουν τη σημασία της παροχής ευκαιριών στα παιδιά τους να παίζουν ελεύθερα και να ενθαρρύνουν, γενικώς, την εμπλοκή των παιδιών σε ευχάριστα έργα με νόημα όλες τις ώρες της μέρας για να διασφαλίσουν την ψυχική υγεία και ευημερία τους.
Συγγραφή: Χριστίνα Διαμάντη ΟΤ, BSc
Επιμέλεια: Δημήτρης Μπαλτούμας ΟΤ, SI, CBT
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Arbesman, M., Bazyk, S., & Nochajski, S. M. (2013). Systematic review of occupational therapy and mental health promotion, prevention, and intervention for children and youth. American Journal of Occupational Therapy, 67, e120–e130.
- American Occupational Therapy Association. (2017). Occupational Therapy Practice Framework: Domain and Process (3rd Edition). American Journal of Occupational Therapy, 68 (Supplement_1). S1–S48.
- Bazyk, S., Demirjian, L., LaGuardia, T., Thompson-Repas, K., Conway, C., Michaud P. (2015). Building Capacity of Occupational Therapy Practitioners to Address the Mental Health Needs of Children and Youth: A Mixed-Methods Study of Knowledge Translation. American Journal of Occupational Therapy, 69, 6906180060.
- Donaldson, S. I., Csikszentmihalyi, M., & Nakamura, J. (Eds.). (2011). Applied positive psychology: Improving everyday life, health, schools, work, and society. London: Routledge.
- Meyer, A. (1922). The philosophy of occupational therapy. Archives of Occupational Therapy, 1, 1–10.
- Whitebread, D. (2017). Free play and children’s mental health. The Lancet Child & Adolescent Health, 1(3), 167-169.
- World Health Organization. (2001). Strengthening mental health promotion. Geneva, World Health Organization.
- World Health Organization. (2020). Guidelines on mental health promotive and preventive interventions for adolescents: helping adolescents thrive. Retrieved on February 7th 2021 from https://www.who.int/
